درگذشت اومبِرتو اِکو
اومبِرتو اِكو (Umberto Eco)، نويسنده، روزنامه‌نگار و فيلسوف ايتاليايی، روز ١٩ فوريه ٢٠١٦ (٣٠ بهمن ١٣٩٤) در ميلان درگذشت. اِكو از پركارترين متفكّران حوزۀ فرهنگ به‌شمار می‌آمد و شايد نامورترين نشانه‌شناس جهان بود. آثار متعدّد او به زبان‌های بسياری ترجمه شده و دوستداران زيادی در سراسر جهان دارد. خوانندگان فارسیزبان نيز از سال ١٣٦٥ با آثار اِكو آشنا گشته‌اند. در آن سال نخستين رمان او، Il nome della rosa، به ترجمۀ شهرام طاهری، تحت عنوان نام گل سرخ در ايران منتشر شد. امّا ﻣﺘﺄسّفانه از آن زمان تاكنون تنها شمار معدودی از آثار اِكو به فارسی منتشر شده است؛ خصوصاً آثار علمی و نظری او، به استثنای نمونه‌هایی اندك، از دسترس فارسی‌زبانان دور مانده است.
اِكو به سال ١٩٣٢ در آلِساندريا (Alessandria)، شهر كوچكی در شمال ايتاليا، زاده شد. او در دوران جنگ و سلطۀ فاشيسم بر ايتاليا در خانواده‌ای از طبقۀ متوسّط باليد. اِکو خاطرات خود از آن روزگار را در چندين اثر و به صُوَر متفاوت بازگو كرده است. او در سال ١٩٤٨، برخلاف ميل پدر كه می‌خواست پسرش وكيل مدافع شود، به تحصیل فلسفه و تاريخ ادبيات روی آورد و شش سال بعد با رساله‌ای دربارۀ زيباشناسی به اخذ درجۀ دكتری نائل آمد. پس از آن ابتدا چندسالی در تلويزيون نوبنیاد ايتاليا مشغول به كار شد و سپس به عنوان كارشناس و ويراستار به استخدام ﻣﺆسّسۀ نشر بُمپيانی (Bompiani) درآمد كه از آن زمان به بعد ناشر آثار اِكو هم بوده است.
اكو در سال ١٩٦٢ اثر هنریِ قطعيت‌گريز[١] (Opera aperta) را منتشر كرد، كتابی كه يك‌شبه او را به شهرت جهانی رساند. وی در اين اثر قطعيت‌گريزی را اصل اساسی زيباشناسی مدرن می‌شناسانَد. اِكو در رابطه با ادبيات از دونوع قطعيت‌گريزی سخن می‌گويد. مرادش از قطعيت‌گريزی نوع اوّل ﺗﺄويل‌پذيری اثر ادبی به‌طور كلّی است، زيرا به عقيدۀ او هر متن ادبی به تفاسير گوناگون راه می‌دهد. امّا قطعيت‌گريزی نوع دوم مختصّ متون مدرن و پست‌مدرن است كه در ساختار خود امكان تفاسير متفاوت را آگاهانه لحاظ می‌كنند و در توليدِ معنای اثر نقشی فعّال برای خواننده قائلند.
ازجملۀ ساير آثار اِكو كه شهرت جهانی دارند، می‌توان به ساختارِ غايب (La struttura assente) اشاره كرد كه درآمدی بر نشانه‌شناسی و از زمان انتشار (١٩٦٨) تاكنون مرجعی بين‌المللی در اين رشته است. در سال ٧٥١٩ دانشگاه بولونيا (Bologna) كرسی نشانه‌شناسی را به اِكو اعطا کرد. پنج سال پس از آن نخستين رمان او، نام گل سرخ، منتشر و با اقبال جهانی گسترده‌ای مواجه شد. اِكو تا سال ٠٧٠٢ در دانشگاه بولونيا تدريس كرد و يك سال پس از آن بازنشسته شد. او در چندين انجمن آكادميك عضويت داشت، ازجمله در «آكادمی هنر و ادبيات آمريكا» (American Academy of Arts and Letters) و آكادمی سلطنتی بلژيك (Académie royale de Belgique). وی جوايز و افتخارات بسياری كسب كرد كه برای نمونه می‌توان به دكترای افتخاری سی‌ونه دانشگاه از سراسر جهان اشاره نمود. پاره‌ای از آثار اِكو بدين قرار است:
رمان
آونگِ فوكو (Il pendolo di Foucault)؛ ١٩٨٨
جزيرۀ ديروز (L’isola del giorno prima)؛ ١٩٩٤
گورستانِ پراگ (Il Cimitero di Praga)؛ ١٠٠٢
ادبيات كودك
بمب و ژنرال (La bomba e il generale)؛ ١٩٦٦
كوتوله‌های گنو (Gli gnomi di Gnu)؛ ٢١٩٩
نشانه‌شناسی، فلسفه و نقد ادبی
نشانه (Segno)؛ ١٩٧٣
نشانه‌شناسی و فلسفۀ زبان (Semiotica e filosofia del linguaggio)؛ ١٩٨٤
مرزهای تفسیر (I limiti dell’interpretazione)؛ ١٩٩٠
نقد فرهنگی و آثار دیگر
تلاش فرهنگ اروپایی برای دستیابی به زبان کامل (La ricerca della lingua perfetta nella cultura europea)؛ ١٩٩٣
تاریخ زیبایی (Storia della bellezza)؛ ٠٠٤٢؛ با همکاری جیرولامو دِ میکِلِه (Girolamo de Michele)
تاریخ کشورها و شهرهای اسطوره‌ای (Storia delle terre e dei luoghi leggendari)؛ ١٣٠٢
پی‌نوشت
———-
[١] در ايران اين كتاب را به‌خطا اثرِ گشوده يا اثرِ باز خوانده‌اند، البتّه تاكنون ترجمه‌ای از آن به زبان فارسی وجود ندارد.
سعید رضوانی